Etik sorunlar ve etik karar verme

Etik Sorunlar ve Etik Karar Verme

Etik sorun, sorunun bilinmesine rağmen, çeşitli nedenlerden dolayı çözüm yolunun seçilemediği durumdur. Başka bir ifadeyle etik sorunlar, davranışın iyi olmasıyla ilgili tereddütlerin veya itirazların ortaya çıktığı durumlardır. Davranışın belirlendiği zihinsel süreçte ve davranışın sergilendiği toplumsal ortamda ortaya çıkabilir. Etikle ilgili sorunlu durumlar, ikilem ve ihlal gibi iki ana kategoriye ayrılır.
İkilem: Etik ikilem, herhangi bir durum karşısında istenmeyen iki veya daha fazla seçeneğin bulunması durumudur.
 Etik ikilemlerde farklı ilkelerin veya kuralların, aynı zamanda ve birbirine yakın ağırlıklı olarak devreye girmesi, her birinin farklı bir davranışı sergilediği durumlarda söz konusudur. Bu durumda bir ilkeye uygun davranmak bir diğerine aykırı olmayı zorunlu kılmaktadır.
Etik ihlali: Mesleki eylemi düzenleyen standart kuralların çiğnenmesi olarak ifade edilir. Davranışın belli bir ilkeye, kurala veya tereddüde yer bırakmayacak biçimde aykırı olmasını ifade eder.
Genellikle, ilkeler arasında ikilemler yaşanır. İhlal ise, daha çok kurallar için geçerlidir. Herhangi bir çatışma durumunda, ihlal edilecek kuralın seçimi sırasında dikkat edilmesi gereken bazı noktalar vardır.

• Başka bir seçeneğin olmadığı durumlarda, çatışan ilkelerden birini çiğnemek zorunlu olabilir.
• Kural ihlal edilirken, ilkeye en az zarar verecek biçimde yapılmalıdır. 
• Meslek elemanı ihlalin etkilerini en aza indirmeye çalışmalıdır.

Sağlık çalışanları, uygulama esnasında karşılaşılan etik sorunlarda, belli bir karara varabilmek için zor bir süreç yaşar.
 Etik sorun meydana getiren her olay kendine özgü koşul ve gerekçelere sahiptir. Dolayısıyla etik ilkeler her olayda farklı ifade edilir. Bu durum, etik sorun çözümünde son derece dikkatli olmayı gerektirir.
 İlkelerin birbirleriyle çatıştığı durumların daha iyi anlaşılması için bazı örnekler verilebilir.
Örnek 1: Kansere yakalanmıĢ bir hastadan hastalığın gizlenmesi hatta onun kanser olmadığının söylenmesi; gerçeği söyleme, aydınlatılmış onam ilkelerinin; dolayısıyla bu ilkeleri içinde bulunduran özerkliğe saygı ilkesinin çiğnenmiş olması demektir. Diğer taraftan gerçeğin hastaya zarar vereceği düşüncesiyle gösterilen bu tutum, yararlılık ilkesini ön plana çıkarır.
Meslek ve etik kurallarının uygulanması için karar verme süreci gereklidir. Bu süreç genellikle beş aşamada gerçekleşir.
 Bu aşamalar:
1. Durumu değerlendirme: Hastanın genel durumu, tercihleri, değerleri, ihtiyaçları, beklentileri ve tedaviye istekli olup olmadığı gibi durumları değerlendirmektir.
2. Sorunu adlandırma: Sorun çıkaran ve çelişki yaratan konuları açıkça ortaya koymaktır. Durumu açıklığa kavuşturmak için ek bilgi toplamaktır.
3. Alternatif hareket şekilleri: Her seçeneğin üzerinde durarak alternatif hareket şekillerini gözden geçirmek ve izlenecek yol ve olası sonuçları belirlemektir. Böylece verilecek kararın tıbbi gereklilik ve hastanın değer yargılarıyla daha uyumlu olmasını sağlamaktır.
4. Tamamlamak: Bir hareket planı yapıldıktan sonra bu planı uygulamaya
koymaktır.
5. Sonucu değerlendirmek: Karar verme eyleminin sonuçlarını ve yapılanları değerlendirmektir. Etik sorunları çözmede ve özellikle gelecekte yaşanacak durumlarda uygulanacak yöntemin belirlenmesi açısından yararlı olacaktır.

Etik Kurullar

Etik kurul, tıbbi etik veya yasal konularda görüş bildirmek üzere, ülkemizde ilk kez 1990‟ların başında, tıp fakülteleri bünyesinde oluşturulmuş kurullardır. Sağlık çalışanlarının yaşadığı etik ikilemlerde yol gösterici, zor kararlara manevi destek verme, hasta hakları ve tıp etiği konusundaki bilgi ve duyarlılıklarını arttırma yönünde çalışmalar yapar.
Hastane etik kurulu, kurum içindeki değişik birimlerden yönetime yansıyan her tür etik sorunun değerlendirildiği ve hastanenin etik ilkelerinin belirlendiği bir kuruldur. Hastane yönetiminin çeşitli konularda etik ikilem yaratan sorunları etik kurulda tartışarak çözümlemesi kararların doğruluğu üzerinde olumlu etki yapar. Etik Kurullar, klinik araştırma alanlarına göre; en az biri sağlık meslek mensubu olmayan kişi ve biri de hukukçu olmak kaydıyla ve üyelerinin çoğunluğu doktora veya tıpta uzmanlık seviyesinde eğitimli sağlık meslek mensubu olacak şekilde, en az yedi ve en çok on beş üyeden oluşturulur. Örneğin üniversite hastaneleri etik kurulu üyeleri; tıp fakültesi dekanı (başkan), hastane tıbbi hizmetlerinden sorumlu bir hekim, hastane idaresini temsil eden bir üye, hemşirelik hizmetlerinden sorumlu bir hemşire, adli tıp uzmanı, cerrahi - dahili bilimlerden ikişer klinisyen hekim ve deontoloji uzmanından oluşur.
Hastanelerde sık sık etik sorunlarla karşılaşılmaktadır. Buradaki belirsizlik ve sorunların giderilmesi, çalışma ortamının verimi açısından önemlidir. Ortaya çıkan sorunların çözümünde hastane etik kurulları etkilidir.

Hastane etik kurullarının görevleri

• Eğitim kaynağı olmak,
• Klinikte ortaya çıkan sorunlara yol göstermek, 
• çözüm önerileri sunmak,
• Elde bulunan sınırlı kaynakların adaletli kullanımını sağlamak,
• Tedavi edici değeri az olan ya da olmayan bir etkenin denenmesine karar vermek,
• Etik konulu seminerlerde ve toplantılarda danışmanlık ve önderlik etmek,
• Hastaya, hasta yakınlarına ve hastane çalışanlarına gereksinim duydukları
• konularda danışmanlık yapmak,
• Bireysel olarak verilen hasta bakım kararlarında etkili olabilecek etik değer yargılarını incelemek,
• Kurula getirilen konularda ileriye dönük kapsamlı hedefler bulmak,
• Birimler arası iş birliği ile danışman üyelerin kurula katılımını sağlamak, Hastane çalışanlarının birbirleriyle ya da hasta ve hasta yakınlarıyla ilgili olarak yaşadıkları sorunlarda uzlaştırıcı ve yol gösterici olmaktır

Sağlık Mesleği Mensupları ile ilgili Suç Tanımları

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu‟nda sağlık mesleği mensupları ile ilgili yeni suç tanımları yapılmıştır.  Bu suçlar özetle;

• Görevini yaptığı sırada bir suçun işlendiği yönünde bir belirti ile karşılaşmasına rağmen, durumu yetkili makamlara bildirmeyen veya bu hususta gecikme gösteren sağlık mesleği mensubu, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Sağlık mesleği mensubu deyiminden tabip, diş tabibi, eczacı, ebe, hemşire ve sağlık hizmeti veren diğer kişiler anlaşılır. Çocuğun soy bağının değiştirilmesi
• Kişilerin hayatını ve sağlığını tehlikeye sokacak biçimde ilaç uygulaması veya
• satılması
• Yasaların izni dışında çocuk düşürtme Kısırlaştırma
• kişilerin hayatını ve sağlığını tehlikeye sokacak biçimde ilaç üreten veya satan
• kimseye bir yıldan beş yıla kadar hapis ve adli para cezası verilir.
• Sağlık mesleği mensubu olmanın ceza arttırıcı kabul edildiği suçlar:
• Uyuşturucu madde imal ve ticareti
• Uyuşturucu madde kullanımının kolaylaştırılması 
• Çocuğun cinsel istismarı
• Sahte resmi belge düzenleme

Bildirimi Zorunlu Durumlar

• Ölüm
• Her türlü ateşli silah ve patlayıcı madde ile oluşmuş yaralanmalar 
• Her türlü kesici, kesici delici, kesici ve ezici alet yaralanmaları 
• Trafik kazaları 
• Düşmeler
• darp olguları
• İlaç, insektisit, boğucu gaz vb. ile oluşmuş zehirlenmeler 
•  Yanıklar 
• İş kazaları 
• Elektrik ve yıldırım çarpmaları 
• Mekanik asfiksi olguları
• İntihar girişimleri
• Terk
• Uyuşturucu kullanımı, üretimi, satılması, özendirilmesi 
• Soykırım
• İşkence ve insan hakları ihlali şüphesi, iddiası ve ihtimali bulunan vakalar
• Kötü muamele şüphesi, iddiası ve ihtimali bulunan vakalar
• Cinsel saldırı, kadına yönelik şiddet ve aile içi şiddet vakaları
• Travma sonucu düşük ve erken doğum vakaları
• Tıbbi uygulama hatası şüphesi, iddiası, ihtimali olan vakalar
• İnsan üzerinde kanuna aykırı bilimsel deney yapmak gibi durumlardır.

Yukarıda sayılan durumlar geliştiğinde, tutanağa geçirilmek kaydıyla sözlü ve yazılı olarak ilgili makamlara derhâl bildirilir. (Hastanın acil müdahalesi önceliklidir.)


Değerlendirme soruları
Aşağıdakilerden hangisi etik karar verme sürecinin aşamalarından değildir?
A) Durumu değerlendirme
B) Sorunu adlandırma
C) Alternatif hareket şekilleri
D) Tamamlamak
E) Uygulamak
Aşağıdakilerden hangisi sağlık meslek mensubu olmanın ceza artırıcı sebep olarak kabul ettiği suçlardan değildir?
A) Uyuşturucu madde imal ve ticareti
B) Uyuşturucu madde kullanılmasının kolaylaylaşrılması
C) Çocuğun cinsel istismarı
D) Uyuşturucu kullanımı
E) Sahte resmi belge düzenleme